شرکت تضامنی وقتی تشکیل می شود که تمام سرمایه نقدی تادیه و سهم الشرکه غیرنقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد. ذیلاَ به بررسی ویژگی سرمایه ثبت شرکت تضامنی می پردازیم.

الف- سرمایه نقد و غیرنقد

در شرکت تضامنی به علت محوریت شخصیت شرکاء و ناچیز بودن سرمایه ، سرمایه نقدی باید تادیه و سرمایه غیرنقدی تقویم و تسلیم شود. این سرمایه مبلغ هنگفتی نخواهد بود زیرا قانون گذار حداقلی برای آن تعیین ننموده است بنابراین از یک طرف شرکاء توان پرداخت آن را دارند و از طرف دیگر برای شروع به کار مقدار کمی نقدینه و اگر سهم الشرکه غیرنقد است محل استقرار و ابراز کار لازم کافی است. از طرف سوم با تادیه و تسلیم سرمایه به شرکت سرمایه از دارایی شرکاء خارج و وارد دارایی شرکت می شود و به این ترتیب وثیقه دیون شخصیت حقوقی تامین می گردد و در صورت ورشکستگی شرکت ، حق رجحان طلبکاران شرکت قابل اعمال می شود. هر گاه شرکت تضامنی منحل شود مادام که قروض شرکت از دارایی آن تادیه نشده هیچ یک از طلبکاران شخصی شرکاء حقی در آن دارایی نخواهد داشت. اگر دارائی شرکت برای پرداخت قروض آن کفایت نکند طلبکاران شرکت حق دارند بقیه طلب خود را از تمام یا فرد شرکاء ضامن مطالبه کنند ولی در این مورد طلبکاران شرکت بر طلبکاران شخصی شرکاء حق تقدم نخواهند داشت.
در مرحله انحلال شرکت تضامنی و تقسیم دارایی خود به طلبکاران شرکاء حقی بر دارائی شرکت ندارند و به آن ها چیزی داده نمی شود. اگر پس از انحلال دارایی شرکت کافی برای پرداخت دیون شرکت باشد پس از پرداخت دیون شرکت طلبکاران شخصی شرکاء می توانند مازاد دارایی را به نسبت سهم شریک بدهکار خود تامین و برداشت نمایند. در مرحله دوم پس از تقسیم دارایی شرکت بین طلبکاران به علت عدم کفایت دارایی و مسئولیت تضامنی شرکاء اقدام به تقسیم دارایی تمام یا بعضی از شرکاء می شود. در این صورت دو گروه طلبکار ممکن است وجود داشته باشد. گروه اول طلبکاران شخصی شریکی که دارایی او تقسیم می شود و گروه دوم طلبکاران شرکت که با تقسیم دارایی شرکت به علت عدم کفایت دارایی شرکت طلب آن ها از شرکت لاوصول مانده و باید پرداخت شود. در این مرحله چون همه طلبکار شریک هستند حق تقدم و تبعیضی وجود ندارد. به عنوان مثال فرض کنیم که شریک شرکت تضامنی بابت اجاره منزل خود و بابت دین شرکت تضامنی منحل شده، بدهکار باشد. در این صورت دارایی او بدون تببعیض بین هر دو گروه طلبکاران تقسیم می شود.
برای تشکیل شرکت تضامنی نسبی حداقل سرمایه ای در نظر گرفته نشده است زیرا مسئولیت تضامنی و نسبی ایجاب می نماید که بعد از انحلال شرکاء مسئول پرداخت دیون شرکت بمانند. در واقع کل دارایی شرکاء وثیقه پرداخت دیون شرکت است. در جهت خلاف اگر شرکاء شرکت تضامنی و نسبی خواهند محدودیتی برای میزان مسئولیت خود بعد از انحلال شرکت به وجود آورند باید طبق ماده 372 قانون جدید محدودیت مورد نظر را به هنگام تاسیس شرکت اعلام و در اساسنامه قید و در نام و تابلو شرکت درج نمایند.

ب- ارزیابی سهم الشرکه

در قانون تجارت تقویم سهم الشرکه با تراضی شرکاء صورت می گرفت. طبق ماده 122 همان قانون ، در شرکت های تضامنی اگر سهم الشرکه یک یا چند نفر غیرنقدی باشد باید سهم الشرکه مزبور قبلاَ به تراضی تمام شرکاء تقویم شود.
اعتماد قانون گذار به تراضی شرکاء به علت مسئولیت تضامنی آن ها بود . اگر شرکاء بر تقویم سهم الشرکه غیرنقدی به بیشتر یا کمتر از قیمت واقعی آورده غیرنقدی تراضی نموده بودند، خود ضامن و مسئول تقویم سهم الشرکه به مبلغی بودند که به عنوان سهم الشرکه در سرمایه شرکت قید گردیده است و هیچ ضرر و زیانی متوجه شخص ثالث نبود. در آن قانون به دو مطلب نیز توجه می شد. اول اینکه شرکاء نمی توانستند تراضی بر تقویم سهم الشرکه موهوم نمایند. سهم الشرکه باید وجود می داشت.
به عبارت دیگر تراضی شرکاء محدود به تقویم به بیش و کم سرمایه غیرنقدی موجود بود و اگر تراضی بر تقویم سهم الشرکه ای می کردند که وجود واقعی نداشت عمل آن ها از مصادیق کلاهبرداری محسوب می شد. دوم اینکه چون تمام سهم الشرکه نقد باید تادیه می شد شرکاء نمی توانستند از اسناد وعده دار برای پاسخ گویی به این نیاز استفاده نمایند. به عنوان مثال شرکاء نمی توانستند از اسناد تجاری که سررسید آن نرسیده بود برای تامین سرمایه نقد و غیرنقد شرکت به عنوان سهم الشرکه استفاده نمایند. دادن برات به وعده به عنوان سهم الشرکه به نیاز ماده 118 قانون تجارت پاسخ نمی داد. در این صورت اگرچه سهم الشرکه موهوم نبود، ولی چون دارایی شرکت وثیقه پرداخت دیون شرکت است و دارایی وجود نداشت ، شرکت طبق ماده اول شورای اسلامی موهوم بود و طلق قسمت اول این ماده : هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت ها یا تجارتخانه ها یا کارخانه ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیرواقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیشامدهای غیرواقع بترساند و یا اسم و عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از این وسائل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا نفاصاحساب و امثال آن ها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش، به حبس از یک تا 7 سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم می شود.
در قانون جدید مقررات خاصی برای تقویم سهم الشرکه شرکت تضامنی و نسبی پیش بینی نشده است. بنابراین تقویم سهم الشرکه غیرنقدی در شرکت تضامنی و نسبی تابع مقررات کلی شرکت های تجاری و نیاز به ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری و رعایت مقرراتی است که با فلسفه وجودی و مقتضای شرکت تضامنی هماهنگی ندارد.
شرکت تضامنی شرکتی دوستانه و خانوادگی است که بیشتر به تنظیم روابط مالی شرکاء تا ارتباط با اشخاص ثالث توجه دارد. از لحظه ای که شرکت در رابطه با اشخاص ثالث و جامعه شفاف و روشن عمل می نماید وجود قواعد بازدارنده مزاحم کسب و کار و زائد است.

ج- تقسیم سود و زیان

طبق ماده 119 قانون تجارت تقسیم سود و ضرر شرکت تضامنی به نسبت سهم الشرکه بود. ولی این ماده از قواعد آمره نبود و شرکاء می توانستند در شرکت نامه به نحو دیگری توافق نمایند. در این جا لازم به یادآوری است که در شرکت تضامنی دو نوع متفاوت قرارداد برای تنظیم روابط شرکاء منعقد می شود و اصطلاحاَ شرکت نامه نامیده می شود ، تابع اراده اطراف آن است. این قرارداد درروابط بین شرکاء معتبر و متعهد به اجرای مفاد آن هستند . در این قرارداد نحوه تقسیم سود و زیان تعیین و مانند هر قرارداد دیگری بین متعاملین و قائم مقام آن ها لازم الاتباع است. بنابراین شرکاء می توانستند توافق بر تقسیم سود و زیان به ترتیبی غیر از آنچه در ماده 119 قانون تجارت پیش بینی شده بود نمایند. ولی این قرارداد خصوصی به قواعد امری شرکت مبنی بر مسئولیت هر یک از شرکاء در پرداخت تمام قروض شرکت پس از انحلال خدشه ای وارد نمی آورد. بنابراین در شرکت تضامنی این امکا ن وجود دارد که یکی از شرکاء 80% سود و یا 80% ضرر را قبول نموده باشد و ملزم به پرداخت تمام دیون شرکت پس از انحلال شود. در این صورت باید تمام دیون شرکت را پرداخت و سپس برای مازاد بر آنچه در شرکتنامه مقرر است به سایر شرکاء مراجعه نماید. زیرا در این مورد قرارداد خصوصی نسبت به اشخاص ثالث طبق قسمت دوم ماده 370 ق. ا. ح. ش . ت کان لم یکن است.
ولی باید توجه داشت که در شرکت تضامنی مانند هر شرکت تجاری دیگر نمی توان کل منفعت را به یک شریک و کل ضرر را به شریک دیگر اختصاص داد، زیرا این شرط خلاف مقتضای ذات عقد شرکت و باطل است در این صورت شرکت مفهوم خود را از دست می دهد.
در قانون تجارت و قانون اشخاص حقوقی و شرکت های تجاری در این خصوص تصریحی وجود ندارد ولی در قانون مدنی شرط خلاف مقتضای ذات عقد باطل اعلام شده است.

د- سال مالی و ترازنامه

در قانون تجارت برای بررسی حساب سود و زیان شرکت تضامنی هیچ ترتیب خاصی پیش بینی نشده است، ولی شرکت تضامنی تجاری است و برای کسب منفعت ، گاهی برای مدت نامحدود تشکیل می شود. با این ترتیب اگر گهگاهی اقدام به حسابرسی نشود هرگز منفعتی حاصل و سودی تقسیم نخواهد شد. از طرف دیگر اشخاصی که در شرکت به امید کسب منفعت سرمایه گذاری کرده اند مدت زمان معقول و کوتاهی را می توانند منتظر نتیجه شرکت بماندد. از نظر قوانین مالیاتی، مالیات مستقیم سالانه است. دفاتر تجاری و دفتر پلمپ نیز سالیانه است و از نظر وضع اقتصادی شرکاء هر لحظه نیاز به پول و تقسیم سود شرکت را دارند. لذا باید ترتیبی اتخاذ شود که شرکت تضامنی بتواند به انتظارات شرکاء و قوانین مالیاتی پاسخ گوید : طبق ماده 110 قانون مالیات های مستقیم مصوب اسفند ماه 1366 : اشخاص حقوقی مکلفند اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود و زیان متکی به دفاتر سهامداران و حسب مورد میزان سهم الشرکه یا تعداد سهام و نشانی هر یک را به محلی که اقامتگاه شخص حقوقی در آن واقع است تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نمایند.
از طرف دیگر شرکت تضامنی تاجر است و باید دفاتر موضوع ماده 91 قانون تجارت 1392 را تهیه و تنظیم نماید. طبق ماده 94 همین قانون دفتر دارایی دفتری است که تاجر باید هر سال صورت جامعی از کلیه دارایی منقول و غیرمنقول و دیون و مطالبات سال گذشته خود را به ریز ترتیب داده در آن دفتر ثبت و امضاء نماید و این کار باید تا پانزدهم فروردین سال بعد انجام پذیرد.
برای پاسخ گویی به نیاز قانونی و مالیاتی و شرکاء برای هر شرکت سال مالی تعیین می شود تا با حساب سود و زیان از روی دفاتر شرکت اظهارنامه مالیاتی تنظیم و اقدام به مالیات به دارایی پرداخت و سود خالص به شرکاء و نماید. منظوراز سال مالی مدت یک سال شمسی از یک روز سال منتهی به همان روز در سال بعد است . شرکت ها در تعیین آغاز و پایان سال مالی خود آزادی عمل دارند ولی در ایران طبق عرف اغلب به قریب اتفاق شرکت ها سال مالی خود را اول فرودین ماه تا آخر اسفند ماه هر سال قرار داده اند. در شرکت تضامنی نیز باید به همین ترتیب عمل شود. در ماده 132 قانون تجارت 1311 در مورد پرداخت منفعت به شرکاء به طور ضمنی به سال مالی شرکت توجه شده بود. طبق این ماده اگر در نتیجه ضررهای وارده سهم الشرکه شرکاء کم شود مادام که این کمبود جبران نشده تادیه هر نوع منفعت به شرکاء ممنوع است . وجوه خود را ترازنامه سالیانه تعیین نماید.
ترازنامه ای که از روی حساب سود و زیان شرکت تنظیم می شود معرف کار و فعالیت شرکت در سال مالی است . این ترازنامه ممکن است مثبت یا منفی باشد بر حسب اینکه شرکت سود و یا زیان داده باشد شرکت برای تحصیل سود تشکیل می شود ولی تجارت همیشه سودآور نیست و عوامل گوناگون ممکن است باعث ضرر شرکت شوند. از طرف دیگر سرمایه شرکت ثابت و برحسب سود و زیان حاصله در سال مالی قابل افزایش و کاهش نیست. در این خصوص ماده 162 قانون اشخاص و شرکت های تجاری هیچ یک از شرکاء شرکت را نمی تواند به تکمیل سرمایه که به علت ضررهای وارده کم شده است ملزم کرده یا او را مجبور نماید بیش از آنچه که در شرکت نامه مقرر شده است به شریک سرمایه دهد. بنابراین کاهش سرمایه شرکت به علت ضررهای وارده در سال های گذشته جزء دیون ممتاز شرکت و تا وقتی که این دین پرداخت نشده است و سرمایه شرکت به مبلغ اعلام شده در بدو تاسیس ارتقاء نیافته است سود سال های بعد جهت جایگزینی ضررهای گذشته مورد استفاده قرار خواهد گرفت و تا جبران مافات گذشته سودی تقسیم نخواهد شد.
در پایان سال مالی پس از پرداخت کلیه بدهی ها و مخارج و مالیات ، سود قابل تقسیم شرکت احتساب و در صورت اقتضاء بین شرکاء طبق قرارداد فی مابین تقسیم می شود.
دربعضی از شرکت ها قانون گذار شرکت را به داشتن حساب ذخیره موظف نموده است تا بخشی از سود قابل تقسیم را برای امور اتفاقی و استهلاک و فرسودگی سرمایه های غیرنقدی شرکت پس انداز نماید. در شرکت های تضامنی حساب ذخیره یا اندوخته قانونی پیش بینی نشده است. عدم پیش بینی حساب اندوخته قانونی در شرکت تضامنی طبیعی است زیرا از یک طرف هر یک از شرکاء مسئولیت انفرادی پرداخت کلیه قروض شرکت بعد از انحلال شرکت را دارند و بنابراین هیچ خطری طلبکاران شرکت را تهدید نمی کند و از طرف دیگر امکان توافق کلیه شرکاء بر افزایش سرمایه شرکت در هر لحظه وجود دارد. بنابراین در صورت بروز حادثه غیرمترقبه یا استهلاک سرمایه غیرنقدی یا ضرورت افزایش سرمایه شرکت به هر علت ، شرکاء قادر به کمک هستند.
در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر راجع به شرکت های تضامنی به مقالات ذیل مراجعه نمایید :
- شرایط تشکیل و ثبت شرکت تضامنی
- مدارک لازم برای ثبت شرکت تضامنی