تفاوت شرکت مدنی و شرکت بازرگانی را در توضیحات مربوط به هر کدام از شرکت ها می توان یافت که در ادامه مقاله به آن می پردازیم:

آشنایی با شرکت مدنی و شرکت تجاری

قانون مدنی ایران مصوب 18 / 2/ 1307 در ماده 571 ، شرکت مدنی را به شرح آتی تعریف نموده است: "شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در شئ واحد، به نحو اشاعه".

شرکت مدنی ممکن است اختیاری باشد یا قهری. همچنین با در نظر گرفتن مقررات تجاری و مالی در تعریف شرکت تجاری می توان گفت: شرکت تجاری عبارت است از نوعی شرکت عقدی که به موجب قوانین تجاری و مالی برای انجام امور بازرگانی تشکیل و منشأ پیدایش شخصیت حقوقی در حقوق خصوصی می شود. شرکت های تجاری اساساً به شرکت های شخص و شرکت های سرمایه و شرکت های مختلط تقسیم می شوند.
با توجه به تعاریفی که از انواع مختلف شرکت های مدنی و تجاری ارائه شد، بجاست فرق بین شرکت های مدنی با شرکت های تجاری از نظر حقوقی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

تفاوت های شرکت مدنی و شرکت بازرگانی

1- برای تشکیل شرکت مدنی نیازی به تنظیم اساسنامه نیست و تنظیم قرارداد شرکت کافی است، ولی برای تشکیل شرکت تجاری تنظیم شرکتنامه و اساسنامه و اظهارنامه ثبت شرکت ضرورت قانونی دارد. (ماده 34 آیین نامه اجرایی قانون ثبت شرکت ها قابل اجرا از 15/ 3/ 1310 و ماده 18 لایحه قانونی 24/ 12/ 1347)

2- موافقتنامه برای تشکیل شرکت مدنی، قرارداد خصوصی است، ولی موافقتنامه برای تشکیل شرکت تجاری، شرکتنامه نامیده می شود. 

این معنا در ماده 36 قانون تجارت مصوب 13/ 2/ 1311 تصریح شده بود و با تصویب لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب 24/ 12/ 1347 به شرح ماده 6 و بند 2 ماده 20 این لایحه قانونی، تنظیم فرم اظهارنامه در مورد تشکیل شرکت تجاری به انضمام طرح اساسنامه شرکت، تجویز گردیده است که بایستی در اداره ثبت شرکت ها به ثبت برسد.

3- در شرکت های تجاری شرکتنامه در اداره ثبت شرکت ها بر اساس تشریفات قانونی مربوط به ثبت می رسد، ولی در شرکت های مدنی ، قرارداد خصوصی تشکیل شرکت در دفتر اسناد رسمی تنظیم می شود.

4- شرکت مدنی یا اختیاری و عقدی است و یا الزامی و قهری که تعریف هر یک از آن دو در مواد 573 و 574 قانون مدنی آمده است. ولی شرکت تجاری در اثر عمل ارادی موسسین و سهامداران و شرکا به وجود می آید، با اتیان تشریفات قانونی مربوط.

5- عضو شرکت مدنی، شریک نامیده می شود. ولی در شرکت های تجاری به خصوص در شرکت های سهامی، عضو شرکت سهامدار یا صاحب سهم نامیده می شود.

6- در شرکت مدنی ترتیب اداره کردن اموال مشترک تابع شرایط مقرر بین شرکا و اذن آنان است که ماهیتاً مبتنی بر عقد امانت است و علی الاصول شرکا دارای حق تساوی در اظهارنظر نسبت به اموال مشترک می باشند . ولی اداره شرکت تجاری به وسیله نمایندگان انتخابی سهامداران به عمل می آید و مبنی بر عقد وکالت است و تصمیمات متخذه طبق مقررات اساسنامه ممکن است با اکثریت مطلق آراء اتخاذ گردد . در نتیجه نظریه اکثریت سهامداران بر نظریه اقلیت صاحبان سهام رجحان دارد.

7- در شرکت مدنی، شریک مأذون به اداره کردن اموال شرکت، همه وقت ممکن است در اثر رجوع شرکا دیگر از اذن به اداره کردن، از مدیریت شرکت معزول شود، مگر این که اذن، در ضمن عقد لازم داده شده باشد که در این صورت هم مادام که شرکت باقی است، شرکا حق رجوع ندارند و شریک ماذون، اداره کردن اموال مشترک را به عهده خواهد داشت. 

ولی مدیران شرکت تجاری از طرف مجامع عمومی، برای دوره معینی که از دو سال تجاوز نخواهد کرد، انتخاب و قبل از انقضای آن مدت، به جز در موارد پیش بینی شده در قانون قابل عزل نمی باشند و انتخاب مجدد آنان نیز برای دوره بعد، بلامانع است.

8- در شرکت مدنی انتقال سهام شرکا به اشخاص ثالث بدون موافقت شرکای دیگر انجام می پذیرد. در این مورد ماده 576 قانون مدنی مقرر می دارد: "هر یک از شرکا می تواند بدون رضایت شرکا دیگر، سهم خود را جزئاً یا کلاً به شخص ثالثی منتقل کند". 

ولی در شرکت تجاری نحوه انتقال سهام از سوی سهامداران به اشخاص ثالث، بسته به نوع شرکت تجاری به صور مختلف امکان پذیر است.

9- شرکت مدنی با شراکت دو نفر قابل تشکیل است، ولی در برخی از شرکت های تجاری اگر تعداد شرکا کم تر از سه نفر باشد، شرکت قابل تشکیل نیست. مثل شرکت های سهامی خاص و شرکت مختلط سهامی.

10- در شرکت مدنی هر یک از شرکا به نسبت سهم خود در نفع و ضرر سهیم باشند، مگر آن که برای یک یا چند نفر از آن ها، در مقابل عملی ، سهم زیادی منظور شده باشد. ولی در شرکت تجاری سهیم بودن شرکا در نفع و ضرر، بسته به نوع شرکت متفاوت است.

11- مسئولیت و تعهدات شرکا در شرکت مدنی به نسبت سهم خود در شرکت است ولی مسئولیت شرکا در شرکت های تجاری، بسته به نوع شرکت فرق می کند.

12- تقسیم اموال مشترک در شرکت های مدنی طبق ماده 589 به بعد قانون مدنی و مقررات قانون امور حسبی مصوب 2/ 4/ 1319 به عمل می آید ولی تقسیم اموال مشترک در شرکت های بازرگانی با رعایت شرایط پیش بینی شده در قوانین تجاری و مالی صورت می گیرد.

13- در کشورهایی که دادگاه مدنی و دادگاه تجارت جدا از هم تشکیل شده اند دعاوی مربوط به شرکت های مدنی در دادگاه های حقوقی مورد رسیدگی قرار می گیرد  ولی به دعاوی بازرگانی مربوط به شرکت های تجاری در دادگاه تجارت رسیدگی می شود.

14- در شرکت های مدنی، شرکت در 3 مورد ذیل منحل می شود:

الف) در صورت انقضای مدت معینه یا اگر برای شرکت مدت معین نشده باشد در صورت رجوع هر یک از شرکا.
ب) در صورت تقسیم
ج) در صورت تلف شدن تمام مال شرکت.
ولی در شرکت های تجاری، انحلال شرکت در هر یک از انواع شرکت ها ، بسته به موارد پیش بینی شده در قانون متفاوت است. به عنوان مثال در ماده 199 آمده است :
شرکت سهامی در موارد ذیل منحل می شود :

1- وقتی که شرکت موضوعی را که برای آن تشکیل شده است انجام داده یا انجام آن غیرممکن باشد.

2- در صورتی که شرکت برای مدت معین تشکیل گردیده و آن مدت منقضی شده باشد مگر این که مدت قبل از انقضای تمدید شده باشد

3- در صورت ورشکستگی

4- در هر موقع که مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام به هر علتی رأی به انحلال شرکت بدهد .