باب نهم قانون تجارت در مورد قائم مقام تجاری به بحث پرداخته اعلام داشته است ." شخصی که به نمایندگی از طرف تاجر اقدام می نماید، نماینده یا قائم مقام تجاری می باشد ".

- مدارک لازم برای ثبت موسسه آموزشی چیست؟

- سامانه ثبت شرکت

ماده ( 395 ) قانون تجارت قائم مقام تجاری را چنین بیان می کند " قائم مقام تجاری کسی است که رئیس تجارتخانه برای انجام کلیه امور مربوط به تجارتخانه یا یکی از شعب آن، او را نایب خود قرار داده و امضای او برای تجارتخانه الزام آور است. سمت مزبور ممکن است کتباَ داده شود یا عملاَ . همانگونه که مشاهده می شود؛ تعریف مذکور با فرض بر شخصیت حقیقی بودن تاجر و قائم مقام تجاری بیان گردیده است و نیاز به اصلاح دارد. تعریف مورد بحث می تواند بدین شکل اصلاح شود:قائم مقام تجاری شخصی است که توسط رئیس تجارتخانه برای انجام کلیه امور مربوط به تجارتخانه یا یکی از شعب نمایندگی داشته باشد و امضای مجاز نمایندگی برای تجارتخانه الزام آور است. سمت مزبور ممکن است کتباَ داده شود یا عملاَ .
از تعریف قائم مقام تجاری، مفاهیم ذیل قابل استنباط می باشد :
1- اعطای قائم مقام تجاری بر اساس قراردادی است که بین تاجر و قائم مقام تجاری مبادله می گردد. معنای قرارداد در این زمینه معنای قرارداد ماده هفت قانون کار می باشد که بیان گردیده است " قرارداد می تواند کتبی یا شفاهی باشد ".
در قسمت آخر ماده ( 395 ) قانون تجارت هم اظهار شده است که " ... سمت مزبور ممکن است کتباَ داده شود یا عملاَ" که در این قرارداد کتبی یا شفاهی، حیطه اختیارات قائم مقام تجاری مشخص می گردد ؛ این تفویض اختیار می تواند در زمینه تمامی یا بخشی از وظایف و اختیارات تاجر باشد.
2- با وجود وسعت واگذاری اختیارات به قائم مقام تجاری و با وجودی که در موارد ( 399 ) و ( 401 ) قانون تجارت از لفظ وکالت در مورد قائم مقام تجاری استفاده شده است؛ لیکن قائم مقام تجاری بر اساس رابطه وکیل و موکل طراحی نشده است. چنانچه در ماده ( 400 ) قانون تجارت می گوید : " با فوت یا حجر رئیس تجارتخانه، قائم مقام تجاری منعزل نیست ... " که خود بر عدم این نوع ارتباط دلالت دارد؛ چون وکیل پس از فوت یا حجر موکل از وکالت ساقط می گردد.
3- قائم مقام تجاری ممکن است به چند نفر به صورت جمعی واگذار شود. در این صورت امضای مجموعه اشخاص مذکور به اتفاق، اعتبار قانونی دارد.

• نصب و عزل قائم مقام تجاری

در قانون تجارت در مورد انتصاب قائم مقام تجاری بیان مستقیمی که نشانگر ثبت قانونی و اعلام رسمی باشد، وجود ندارد. همانگونه که ملاحظه شد در ماده ( 395 ) قانون مذکور انتصاب از سوی تاجر می تواند به صورت قرارداد کتبی باشد و یا بر اساس اعتماد و به صورت عملی اختیارهای لازم به قائم مقام تجاری واگذار شود. در مورد عزل قائم مقام تجاری در قانون تجارت و به صورت مشروط و در ماده ( 399 ) آمده است که : " عزل قائم مقام تجاری باید مطابق مقررات وزارت عدلیه به ثبت رسیده و اعلان شود والا در مقابل اشخاص ثالث که از عزل قائم مقام تجاری مطلع نیستند، قائم مقامی تجاری مذکور همچنان باقی خواهد بود ". این امر را مشروط بر آن داشته است که انتصاب قائم مقام تجاری به ثبت رسیده و اعلان شده باشد. این بیان به صورت غیرمستقیم نشان می دهد که انتصاب قائم مقام تجاری هم ، می تواند ثبت قانونی داشته باشد و از طریق جراید کثیرالانتشار اعلان گردد.
علاوه بر انتصاب و عزل قائم مقام تجاری، قانون تجارت در ماده ( 396 ) در مورد تجدید یا تحدید نمودن اختیارات قائم مقام تجاری نیز چنین بیان داشته است که : " تجدید اختیارات قائم مقام تجاری در مقابل اشخاصی که از آن اطلاع نداشته اند، معتبر نیست ". ملاحظه می شود که در این مورد قانونگذار در زمینه ثبت قانونی مسکوت می باشد و فقط اعلان ننمودن موضوع را مورد بحث قرار داده است.

• وظایف، مسئولیت ها و حقوق قائم مقام تجاری

از مفاد مندرج در ماده ( 395 ) قانونتجارت چنین مستفاد می گردد که هیچ محدودیتی در واگذاری اختیارات تاجر به قائم مقام تجاری وجود ندارد ."... برای انجام کلیه امور مربوط به تجارتخانه یا یکی از شعب ..." و بر این اساس قائم مقام تجاری کلیه وظایف و مسئولیت های تاجر را در امور تجاری نظیر خرید و فروش، امضای اوراق و اسناد بهاء دار و تعهد آور را بر عهده می گیرد که به هر حال میزان اختیارات تابع قرارداد قائم مقام تجاری و تاجر می باشد.
چنانچه تاجر مبادرت به انتخاب چند قائم مقام تجاری بنماید که به صورت جمعی امور محوله را به انجام رساند، در واقع ممکن است به هر یک بخشی از وظایف و مسئولیت ها را تفویض نماید که این امر مغایر ماده ( 395) قانون تجارت نمی باشد. گاه ممکن است تاجر چند قائم مقام تجاری داشته باشد که هر یک به تنهایی قائم مقامی تاجر را در مکان های مختلفی بر عهده داشته باشند.
از جمله وظایف قائم مقام تجاری، مباشرت شخص قائم مقام است در انجام امور تجارتخانه به صورتی که در ماده ( 398 ) قانون تجارت ذکر شده است " قائم مقام تجاری بدون اذن رئیس تجارتخانه نمی تواند کسی ( شخصی ) را در کلیه کارهای تجارتخانه نایب خود قرار دهد ". از این ماده قانون تجارت می توان چنین استباط نمود که واگذاری بخشی از وظایف توسط قائم مقام تجاری به غیر، منع قانونی نداشته و نیازی به کسب مجوز از تاجر ندارد.
همانگونه که اشاره شد، قائم مقام تجاری از موارد استثنایی در تفویض اختیارات است به صورتی که پس از فوت تاجر نیز قائم مقامی تجاری همچنانکه در ماده ( 400 ) قانون تجارت ذکر شده است، عزل نمی گردد.