برای ورود در بحث، ابتدائاَ لازم است نقش هیات مدیره و مدیرعامل شرکت های سهامی را مورد بررسی قرار دهیم و سپس به این موضوع بپردازیم که آیا ثبت شرکت برای آنان ایجاد مسئولیت و تعهد می کند یا خیر ؟
هیات مدیره :
هیات مدیره یا مدیران هر شرکت سهامی، نماینده قانونی آن شرکت بوده و اداره امور شرکت را به عهده خواهد داشت.

- مدارک لازم برای ثبت شرکت سهامی عام

- نحوه ی تشکیل مجمع عمومی موسس جهت ثبت شرکت سهامی عام

همانطور که اشخاص حقیقی را می توان به عضویت هیئت مدیره انتخاب نمود، اشخاص حقوقی را نیز می توان برای عضویت در هیئت مدیره شرکت انتخاب کرد. در این صورت ضمن آنکه شخص حقوقی دارای همان مسئولیت های مدنی شخص حقیقی عضو هیئت مدیره می باشد، می بایست یک نفر را به نمایندگی دائمی خود برای انجام وظایف مدیریت معرفی نماید.
هیئت مدیره دارای اختیارات لازم برای اداره شرکت و رسیدگی به امور عادی و جاری از قبیل : خرید و فروش، اجاره محل ، استخدام ، طرح دعوی ، دفاع از حقوق شرکت ، انعقاد قراردادهای تجاری و سایر امور مرتبط با شرکت می باشد.
مدیر عامل :
شرکت های سهامی به وسیله هیئت مدیره اداره می شوند. ولی برای امور جاری تجارت و کار شرکت باید یک نفر متصدی عمل باشد. مراجعین به شرکت نمی توانند برای انجام کارهای روزمره به تمام افراد هیئت مدیره مراجعه نمایند. هر گاه همه اعضای هیئت مدیره بخواهند به کلیه کارها رسیدگی کنند؛ این شیوه باعث کندی کار و از دست دادن منفعت خواهد شد. بنابراین یکی از آن ها یا شخصی خارج از هیئت مدیره به سمت مدیر عامل انتخاب می شود که اختیار خرید و فروش یا حق امضای اوراق تجاری را خواهد داشت.
طبق ماده 124 لایحه قانونی، هیئت مدیره باید یک نفر شخص حقیقی را به مدیریت عامل شرکت انتخاب کنند و حدود اختیارات و مدت تصدی و حق الزحمه او را تعیین کنند.

مسئولیت مدنی هیات مدیره و مدیر عامل 

مسئولیت مدیرعامل و اعضای هیات مدیره در برابر اشخاص ثالث ممکن است به یکی از دو صورت ذیل باشد :
1- منفرداَ یا مشترکاَ : اعضای هیات مدیره و مدیرعامل شرکت در مقابل شرکت و اشخاص ثالث نسبت به تخلف از قانون یا اساسنامه شرکت یا مصوبات مجمع عمومی، بر حسب مورد منفرداَ یا مشترکاَ مسئول اند و دادگاه حدود مسئولیت هر یک را برای جبران خسارت تعیین می کند. ( م 142 ل. ا. ق. ت )
2- منفرداَ یا متضامناَ : اگر شرکت ورشکسته شود یا بعد از انحلال معلوم شود که دارایی شرکت برای تادیه دیون آن کافی نیست ، هر یک از اعضای هیات مدیره یا مدیرعاملی که ورشکستگی شرکت یا کافی نبودن دارایی شرکت به نحوی از انحاء ، معلول تخلفات او بوده، منفرداَ یا متضامناَ نسبت به تادیه آن قسمت از دیونی که تادیه آن از دارایی شرکت ممکن نیست مسئول است . ( م 143 ل. ا. ق. ت ) البته مدیری که بنا بر مسئولیت تضامنی اقدام به جبران خسارت وارده به اشخاص ثالث نموده است ، حق دارد بابت سهم هر کدام از سایر مدیران به آنان مراجعه کند.
قواعد فوق در مورد مسئولیت شخص حقیقی نیز که نماینده شخص حقوقی عضو هیات مدیره است جاری است.
سوال : چرا قانون گذار در یک مورد در صورت تعدد مدیران متخلف، مسئولیت آن ها را مشترکاَ و در مورد دیگر متضامناَ دانسته است ؟
جواب : به این دلیل که در مورد اول هنوز شرکت منحل نشده است یا اگر منحل شده است ، انحلال شرکت ناشی از تقصیر و تخلف مدیران نبوده است ؛ بلکه معلول عوامل دیگری بوده است. از همین رو ، مسئولیت آن ها مشترکاَ برقرار است ؛ یعنی هر کدام از ایشان بخشی از خسارت را جبران خواهند کرد.
اما در مورد دوم، ورشکستگی یا انحلال شرکت ناشی از تخلف مدیران مقصر است. از همین رو، مسئولیت این مدیران که تقصیر آن ها به انحلال شرکت انجامید ، متضامناَ برقرار است ؛ یعنی هر زیان دیده می تواند به هر یک یا چند تن از مدیران متخلف یا همه ایشان رجوع کند و جبران خسارت خود را بخواهد .
اضافه می گردد، اعضای هیات مدیره و مدیرعامل نمی توانند معاملاتی نظیر معاملات شرکت که متضمن رقابت با عملیات شرکت باشد انجام دهند.
این ممنوعیت هم شامل شخص حقوقی عضو هیات مدیره است و هم شامل نماینده حقیقی آن شخص حقوقی. هر مدیری که از مقررات این ماده تخلف کند و تخلف او موجب ضرر شرکت شود ( اعم از ورود خسارت یا تفویت منفعت مسلم الحصول ) مسئول جبران آن است ؛ اما معاملات مدیر با اشخاص ثالث باطل نیست.

طرح دعوی علیه اعضای هیات مدیره یا مدیرعامل شرکت

در این خصوص باید توجه داشت که : ( م 276 و 277 ل. ا. ق. ت )
1- هر شخص ذینفع می تواند به نام خود و به هزینه خود علیه تمام یا برخی از اعضای هیات مدیره یا علیه مدیرعامل بابت تخلفات و تقصیرات ایشان ، طرح دعوی کند. این شخص ممکن است یکی از سهام داران شرکت یا طلبکاران شرکت باشد.
2- شخص یا اشخاصی که مجموع سهام آن ها حداقل یک پنجم سهام شرکت باشد، می توانند به نام شرکت و از طرف شرکت ولی به هزینه خود علیه تمام یا برخی از اعضای هیات مدیره یا علیه مدیرعامل طرح دعوی کنند. البته واضح است که در صورت محکومیت مدیر ( خوانده ) ، هزینه دادرسی از او اخذ می شود و به خواهان داده می شود. مفاد اساسنامه یا تصمیمات مجمع نیز نمی تواند این حق اقامه دعوی را از سهام داران سلب کند.
3- توجه داشته باشید که گرچه سهام دارانی که حداقل یک پنجم سهام شرکت را دارا هستند، می توانند از طرف شرکت اقدام به طرح دعوی علیه مدیران نمایند ؛ اما سایر سهامداران نیز می توانند علیه مدیران اقدام به طرح دعوای حقوقی یا شکایت کیفری نمایند ؛ اما به نام خود ، نه از طرف شرکت .