آیا می توان بعد از ثبت شرکت سهام یا سهم الشرکه آن را واگذار کرد
همان طور که می دانیم ، شرکت تجاری از طریق همکاری دو یا چند نفر با هدف بردن سود و شرکت در زیان ایجاد می شود. شریک باید با گذاشتن سرمایه ، در اداره شرکت و سود و زیان سهیم باشد.
سرمایه شرکت ، مجموعه ای از آورده های شرکا می باشد. از آن جا که یکی از صفات اصلی شرکت ها دوام و بقای سرمایه سهامداران شرکت است ، هیچ یک از سهامداران نمی توانند آزادانه آورده خود را مسترد کنند ، مگر از طریق فروش و واگذاری سهام خود که وسیله اصلی خروج از شرکت است.
به همین دلیل ، تشریفات و شکل واگذاری سرمایه شرکت های تجاری ، همیشه از مباحث مهم در حقوق شرکت ها به شمار می رود . ذیلاَ به بررسی نحوه واگذاری سهام و سهم الشرکه در انواع شرکت های تجاری می پردازیم.
•نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی
در شرکت سهامی، به ازای آورده نقد یا غیرنقد اعضا، به آن ها سهام داده می شود. سهام مشخص کننده میزان مشارکت است. زیرا شخص با تعداد سهامی که دارد ، در تصمیمات شرکت دخالت می کند و رای می دهد.
در رابطه با نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی، باید بین سهام بانام و سهام بی نام قائل به تفصیل شد :
1- نقل و انتقال سهام بانام : در این خصوص نکات ذیل حائز اهمیت است :
- انتقال آن باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا نماینده او ، باید آن دفتر را امضا کنند. ( م 40 ل. ا. ق. ت )
- اگر تمام مبلغ اسمی سهام تادیه نشده باشد، نشانی کامل منتقل الیه نیز در دفتر ثبت سهام شرکت درج می شود و به امضای منتقل الیه یا نماینده او می رسد. هر گونه تغییر اقامتگاه بعدی نیز باید به همین ترتیب به اطلاع شرکت برسد. ( م 40 ل. ا. ق. ت )
- از این پس منتقل الیه ، سهام دار فرض می شود و تعهدات ناشی از سهم متوجه او می شود. ( م 40 ل. ا. ق. ت )
- اگر انتقالی بدون رعایت این شرایط صورت گیرد ، در برابر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار ( باطل نسبی ) است. ( م 40 ل. ا. ق. ت ) البته این انتقال در رابطه با متعاملین ( انتقال دهنده و منتقل الیه ) واجد تمام آثار خود می باشد.
2- نقل و انتقال سهام بی نام : این سهام به صورت سند در وجه حامل است. نقل و انتقال آن به صرف قبض و اقباض صورت می گیرد و نیاز به تشریفات خاصی ندارد. ( م 39 ل. ا. ق. ت )
سوال : منظور از نماینده انتقال دهنده یا نماینده منتقل الیه در نقل و انتقال سهام شرکت چیست ؟
در این رابطه با حالات ذیل مواجه ایم :
1- نماینده ممکن است نماینده قراردادی شخص باشد : مانند وکیل که به موجب قرارداد، نمایندگی موکل را کسب می کند.
2- نماینده ممکن است نماینده قانونی شخص باشد : مانند ولی قهری ( پدر یا جد پدری ) که به موجب حکم قانون ، نمایندگی مولی علیه را کسب می کند.
3- نماینده ممکن است نماینده قضائی شخص باشد : مانند قیم که به موجب رای دادگاه ، نمایندگی محجور را کسب می کند .
4- نماینده ممکن است نماینده ایقاعی شخص باشد : مانند وصی که به موجب ایقاع وصیت عهدی ، نمایندگی شخصی را کسب می کند.
انتقال سهام ممتاز :
1- انتقال سهام ممتاز با قواعد خاصی مواجه نیست و تابع قواعد حاکم بر انتقال سایر سهام است.
2- سوال آن است که در صورت انتقال سهام ممتاز ، آیا امتیازات آن سهم ساقط می شود یا خیر. به نظر می رسد که در صورت انتقال این سهام ، امتیازات سهم ساقط می شود ؛ زیرا آن امتیازات مانند حق رای یا حق سود بیشتر امتیازاتی است که با توجه به تجربه ، تخصص و توانمندی سهام دار مقرر شده است تا او را به حضور و بقای در شرکت راضی کنیم. حال در صورت انتقال این سهم ، مبنایی برای بقای آن امتیازات باقی نمی ماند ؛ مضافاَ اینکه برخورداری از سهام ممتاز خلاف اصل است و در مواضع تردید ، یاید قائل به عدم امتیاز باشیم.
محدودیت های انتقال سهام
1- انتقال سهام در شرکت های سهامی عام و سهامی خاص آزاد است و منوط به موافقت مجامع یا مدیران نیست.
2- سوال آن است که آیا می توان خلاف بند فوق را در اساسنامه مقرر کرد ؛ یعنی به عبارت دیگر، آیا می توان در اساسنامه چنین مقرر کرد که نقل و انتقال سهام منوط به موافقت مدیران شرکت یا مجامع عمومی شود. در این خصوص باید بین شرکت سهامی عام و سهامی خاص قائل به تفکیک شد :
- در شرکت سهامی عام : با توجه به ماده 41 ل. ا. ق. ت در شرکت سهامی عام نمی توان انتقال سرمایه را منوط به موافقت مدیران یا مجامع نمود.
- در شرکت سهامی خاص : قانون در این خصوص ساکت است ؛ اما با توجه به اینکه قانون گذار درباره شرکت های سهامی خاص سکوت کرده است و درباره شرکت سهامی عام در ماده 41 ل. ا. ق. ت بیان حکم کرده است، می توان از این سکونت در مقام بیان چنین نتیجه گرفت که در شرکت های سهامی خاص، نقل و انتقال سهام می تواند منوط به موافقت مدیران یا مجامع عمومی سهام داران شود.
البته واضح است که نقل و انتقال سهام بانام می تواند منوط به موافقت مدیران یا مجمع عمومی شود ؛ زیرا نقل و انتقال سهام بی نام به صرف قبض و اقباض به عمل می آید و در شرکت منعکس نمی شود.
•نقل و انتقال سهم الشرکه در شرکت با مسئولیت محدود :
1- سهم الشرکه نمی تواند به صورت اوراق تجاری قابل نقل و انتقال درآید، برخلاف شرکت سهامی که در آن سهم هر شریک به صورت اوراق با نام یا بی نام قابل نقل و انتقال به نام سهام در می آید. ( م 102 ق. ت )
2- انتقال سهم الشرکه منوط به تنظیم سند رسمی است ؛ چه منتقل الیه ، شخص ثالث باشد و چه از بین شرکای شرکت باشد. ( م 103 ق. ت ) در این خصوص باید توجه داشت که :
- شرکت با مسئولیت محدود تنها شرکتی است که انتقال سهم الشرکه در آن منوط به تنظیم سند رسمی است.
3- انتقال سهم الشرکه منوط است به رضایت عده ای از شرکا که :
- حداقل سه ربع سرمایه شرکت متعلق به آن ها باشد ؛
- حائز اکثریت عددی نیز باشند. ( م 102 ق. ت )
4- رضایت شرکا برای انتقال ارادی سهم الشرکه لازم است . بدیهی است که انتقال قهری ( ناشی از ارث ) نیاز به رضایت شرکا ندارد.
•نقل و انتقال سهم الشرکه در شرکت تضامنی :
منوط به رضایت تمام شرکا است ؛ چه منتقل الیه ، شخص ثالثی باشد یا آنکه یکی از شرکای شرکت باشد.
•نقل و انتقال سهم الشرکه در شرکت نسبی :
مانند شرکت تضامنی منوط به رضایت تمام شرکا است. ( م 185 ق. ت )
•نقل و انتقال سهم الشرکه در شرکت مختلط سهامی :
در این خصوص، قانون ساکت است . به نظر می رسد که باید بدین شرح بین شرکای ضامن و شرکای سهامی قائل به تفصیل شد :
1- انتقال سهم الشرکه شرکای ضامن : منوط به اذن همه شرکا است. به موجب وحدت ملاک با شرکت مختلط غیرسهامی می توان بیان کرد که منظور، رضایت همه شرکا اعم از ضامن و سهامی است.
2- انتقال سهم الشرکه شرکای سهامی : آزاد است.
•نقل و انتقال سهم الشرکه در شرکت مختلط غیرسهامی :
1- نقل و انتقال سهم الشرکه شرکای با مسئولیت محدود
- شریک با مسئولیت محدود نمی تواند بدون رضایت سایر شرکا تمام یا بخشی از سهم الشرکه خود را به شخص ثالثی منتقل کند، اما اگر چنین کند، این انتقال باطل نیست ؛ بلکه شخص منتقل الیه به تصریح قانون، حق دخالت در اداره شرکت و نظارت و صورت برداری از حساب های شرکت را ندارد. ( م 149، 148 ق. ت )
- در ماده 148 ق. ت انتقال سهم الشرکه شریک با مسئولیت محدود فقط به شخص ثالث ممنوع شده است؛ بنابراین انتقال به خود شرکای شرکت، مجاز است.
2- نقل و انتقال سهم الشرکه شرکای ضامن
- از آنجا که نقش شرکای ضامن در این شرکت، مهم تر و خطیرتر است و همچنین با توجه به ماده 123 ق. ت می توانین بیان کنیم که نقل و انتقال سهم الشرکه شرکای تضامنی نیز نیاز به رضایت تمام شرکا دارد ؛ در غیر این صورت، این انتقال، وفق ماده 123 ق. ت باطل است.
- برخلاف شرکای با مسئولیت محدود ، انتقال سهم الشرکه شرکای ضامن در هر صورت منوط به رضایت سایر شرکا است ؛ چه منتقل الیه از بین شرکای شرکت باشد و چه شخص ثالثی باشد.
•انتقال سهم هر شریک در شرکت تعاونی :
اعضاء می توانند آزادانه و بدون نیاز به تصویب سایرین، سهم خود را به هر یک از اعضاء یا اشخاص جدید واجد شرایط واگذار کنند. طبق ماده 12 ق. ش. ت انتقال باید حتماَ به یکی از اعضای شرکت صورت می گرفت ؛ اما در حال حاضر چنین الزامی وجود ندارد. ( م 22 ق. ب. ت )