به موجب ماده 2 قانون شرکت های تعاونی مصوب 1350، شرکت تعاونی ، شرکتی است از اشخاص حقیقی و یا حقوقی که به منظور رفع نیازمندی های مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی شرکاء از طریق خودیاری و کمک متقابل و همکاری آنان و تشویق به پس اندازی موافق اصولی که در این قانون مطرح است تشکیل می شود.

شرکت های تعاونی مورد حمایت دولت قرار دارند. زیرا اهداف اعلام شده آن جزیی از اهداف اقتصادی نظام را تشکیل می دهد. طبق ماده اول قانون 1370 اهداف تعاونی به شرح ذیل است :
1- ایجاد و تامین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل
2- قرار دادن وسایل کار در اختیار کسانی که قادر به کارند ولی وسایل کار ندارند.
3- پیشگیری از تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه های خاص جهت تحقق عدالت اجتماعی
4- جلوگیری از کارفرمای مطلق شدن دولت
5- قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منافع حاصله در اختیار نیروی کار و تشویق بهره برداری مسنقیم از حاصل کار خود
6- پیشگیری از انحصار ، احتکار ، تورم و اضرار به غیر
7- توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی بین همه مردم
از طرف دیگر برای تحقق این اهداف، دولت که توسط وزارت تعاون نظارت مستقیم برروند امور دارد، کمک می کند. دولت می تواند با رعایت اصول چهل و سوم و چهل و چهارم قانون اساسی، واحدهای صنعتی یا کشاورزی یا خدماتی و امثال آن را که از اموال عمومی در اختیار دارد با ابزار حقوقی مناسب که اجازه حفظ و حراست اصل مال را بدهد در اختیار شرکت های تعاونی قرار دهد. بناراین دولت می تواند اموال غیرمنقولی را که در اختیار دارد به صورت حبس موقت مادام که تعاونی به صورت قانونی وجود داشته باشد در اختیار تعاونی قرار دهد و تعاونی از منافع آن استفاده نماید. در مقابل دولت می تواند طبق قرارداد بابت استهلاک یا بازسازی یا نگهداری یا توسعه واحدهای مزبور سالانه مبلغی نقدی و یا کالا دریافت نماید. به منظور ایجاد تعادل و رقابت در استفاده از وام و کمک های مالی دولتی، اولویت به تعاونی ها داده شده است که از بانک ها طبق قانون عملیات بانکی بدون بهره دریافت نکرده باشند.
با دادن امتیازات به این شرکت ها، طبیعی است که دولت تاسیس آن را منوط به کسب مجوز نماید . لذا به موجب قانون شرکت های تعاونی ، هیات موسس داوطلب تاسیس شرکت تعاونی تولیدی یا توزیعی – اعم از یک یا چند منظوره – مکلف است برای گرفتن مجوز تاسیس شرکت تعاونی ، مدارک زیر را همراه تقاضانامه تاسیس به وزارت ارائه دهد.
الف- طرح توجیهی، مشتمل بر ضرورت تاسیس شرکت تعاونی و ارائه دلایل توجیهی مبنی بر تناسب هدف های تشکیل شرکت با هدف ها و برنامه های مصوب جمهوری اسلامی ایران، همچنین ذکر میزان سرمایه ثابت و در گردش مورد نیاز طرح .
ب- تعداد و مشخصات داوطلبان ، سوابق و مهارت های آنان در رشته مورد نظر.
علاوه بر گرفتن مجوز از وزارت تعاون ، شرکت های تعاونی تولیدی و توزیعی برای انجام فعالیت حسب قوانین و مقررات موظف به گرفتن مجوز لازم از دستگاه های ذیربط نیز می باشند.
لذا ، چنانچه ملاحظه می شود اولین گام در جهت تاسیس شرکت تعاونی گرفتن مجوز از وزارت تعاون است.
• مجوز ثبت اتحادیه تعاونی
برای ثبت اتحادیه تعاونی، لازم است اول کارهای انجام شده برای تشکیل آن، از لحاظ مطابق بودن با مقررات، به تایید وزارت تعاون ( اداره کل یا اداره تعاون ) برسد، و برای آن از طرف وزارت مزبور، " مجوز ثبت " صادر شود.
به موجب بند 4 ماده 51 قانون بخش تعاونی، مجوز ثبت جزو مدارکی است که باید برای ثبت اتحادیه به مرجع ثبت تسلیم شود و بند 28 ماده 66 قانون بخش تعاونی، صدور مجوز ثبت را از وظایف وزارت تعاون بیان می کند.
طبق ماده 7 آیین نامه اجرایی قانون بخش تعاونی اولین هیات مدیره تعاونی، پس از اعلام قبولی، مکلف است ظرف یک ماه از تاریخ جلسه اولین مجمع عمومی عادی، مدارک مقرر را جهت ثبت به مرجع ثبت تسلیم نماید و نسخه ای از آن مدارک را نیز، جهت اطلاع به وزارت تعاون ارائه نماید. ( مجوز ثبت صادره از وزارت تعاون یکی از مدارکی است که اولین هیات مدیره به مرجع ثبت تسلیم می کند).
ولی در عمل، اولین هیات مدیره به وسیله وکیلی که تعیین کرده و عبارت است از یکی از اعضای هیات مدیره یا مدیرعامل، مدارک لازم را به وزارت تعاون تسلیم می کند و وزارت مزبور، پس از بررسی آن ها، خود مدارک را به مرجع ثبت ارسال می دارد و ثبت اتحادیه را درخواست می کند. در این خصوص، دستورالعمل مربوط می گوید : مدارک لازم ، ظرف 5 روز ، از طریق اداره کل یا اداره تعاون ، به مرجع ثبت ارسال می شود.
مدارکی که به وزارت تعاون تسلیم می شود
اولین هیات مدیره باید مدارک و اوراقی را به وزارت تعاون تسلیم کند و از آن وزارت درخواست نماید که برای ثبت اتحادیه اقدام لازم به عمل آورد.
مدارکی را که هیات مدیره مزبور باید به وزارت تعاون ( اداره کل یا اداره تعاون ) تسلیم کند، عبارتند از :
- طرح توجیهی که به وسیله وزارت تعاون پذیرفته شده است ،
- اساسنامه مصوب اتحادیه ،
- دعوتنامه تشکیل اولیت مجمع عمومی عادی ،
- صورتجلسه اولین مجمع عمومی عادی، دایر بر تصویب اساسنامه و انتخاب اولین هیات مدیره و اولین هیات بازرسی و روزنامه کثیرالانتشار که باید آگهی اتحادیه در آن درج شود ،
- رسید پرداخت وجوه لازم التادیه سرمایه اتحادیه ( گواهی موجودی از حساب مربوط از صندوق تعاون یا شعبه بانکی که وجوه مزبور به آن واریز شده است ) ،
- فهرست اسامی و مشخصات داطلبان تشکیل اتحادیه ،
- فهرست اسامی حاضران در جلسه رسمی اولین مجمع عمومی عادی ،
- فهرست اسامی و مشخصات و نشانی اعضای اولین هیات مدیره و اولین هیات بازرسی، اعم از اصلی و علی البدل و قبولی کتبی آن ها ،
- صورتجلسه اولین هیات مدیره، دایر بر انتخاب رئیس و ناسی رئیس و منشی هیات مدیره ،
- انتخاب صاحبان امضای مجاز و اسامی و مشخصات آن ها و انتخاب مدیرعامل ،
- نام و مشخصات و نشانی مدیرعامل
وزارت تعاون ، ظرف مدت 5 روز مدارک مزبور را مورد بررسی قرار می دهد و در صورتی که آن ها را بدون ایراد تشخیص دهد ، فرم مربوطه را تکمیل و به همراه مدارک لازم برای ثبت ، به مرجع ثبت ارسال می کند و بدین وسیله ثبت اتحادیه را درخواست می نماید.
مرجع ثبت در تهران " اداره کل ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی " و در شهرستان " اداره ثبت " واقع در آن شهرستان است.
مرجع ثبت، موظف است پس از دریافت اسناد و مدارک لازم به ثبت اتحادیه اقدام کند. مرجع ثبت ، پس از ثبت اتحادیه و انتشار آگهی آن ، باید رونوشتی از آگهی مزبور و نسخه ای از اساسنامه اتحادیه را که به مهر خود ممهور کرده است، به اداره کل یا اداره تعاون مربوط ارسال کند. ( وزارت تعاون به همراه مدارک لازم برای ثبت ، سه نسخه از اساسنامه اتحادیه را به مرجع ثبت تسلیم می کند) ثبت هر اتحادیه، با شماره ای مخصوص صورت می گیرد.
مدارک لازم برای ثبت
مدارک و اوراقی که وزارت تعاون ( اداره کل یا اداره تعاون ) ، باید به همراه درخواست ثبت اتحادیه ، به مرجع ثبت ارسال کند عبارتند از :
- طرح توجیهی که به وسیله وزارت تعاون پذیرفته شده است ،
- اساسنامه مصوب اتحادیه در سه نسخه ،
- فهرست اسامی و مشخصات تعاونی های داوطلب تشکیل اتحادیه ،
- رسید پرداخت وجوه لازم التادیه ( = گواهی موجودی حساب مربوط از صندوق تعاون یا شعبه بانکی که وجوه مزبور به آن واریز شده است ) ،
- آگهی دعوت اولین مجمع عمومی عادی ،
- اسامی حاضران در جلسه رسمی اولین مجمع عمومی عادی ،
- صورتجلسه اولین مجمع عمومی عادی، دایر بر تصویب اساسنامه و انتخاب اولین هیات مدیره و اولین هیات بازرسی ،
- صورتجلسه اولین هیات مدیره ، دایر بر انتخاب هیات رئیسه ، مدیرعامل و صاحبان امضای مجاز.
متقاضیان محترم ثبت شرکت تعاونی، در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر می توانند به مقالات ذیل مراجعه نمایند :
- مدارک لازم برای ثبت و اخذ مجوز ثبت تعاونی
- روش و مراحل ثبت شرکت تعاونی