علامت تجاری به هر نشان اعم از تصویری، صوتی و حتی بویایی اطلاق می گردد که قادر باشد این امکان را برای غیر فراهم آورد تا کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم تشخیص دهند. امروزه کسب و کارها به اهمیت استفاده از علائم تجاری جهت تشخیص محصولاتشان از محصولات رقبا پی برده اند.

علائم تجاری قابل ثبت عبارت است از هر کلمه، عدد، ترسیمات، عکس، شکل، رنگ، تصویر، برچسب یا ترکیب آن ها که جهت تشخیص کالاها یا خدمات به کار گرفته می شود. در برخی کشورها، شعارهای تبلیغاتی نیز حکم علامت تجاری را دارند و در ادارات ملی به عنوان علامت تجاری ثبت خواهند شد. امروزه بسیاری از کشورها این امکان را به اشخاص می دهند تا شکل هایی از علائم تجاری که قبلاً مرسوم نبوده اند مانند رنگ ها، علائم سه بعدی (شکل یا بسته بندی کالاها) به ثبت برسند. اما آیا می توان علائم صوتی و یا بویایی را نیز به ثبت رساند؟

در این مقاله ضمن تشریح علائم تصویری به علائم صوتی و بویایی می پردازیم. علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانند مقالات ذیل را نیز بخوانند:
- علامت تجاری چیست و ثبت آن به چه شکل است؟
- مراحل ثبت برند در موسسه حقوقی کارا

اول- علائم تصویری

علائم تصویری عبارت از علائمی هستند که با شکل و تصویر مخصوص ارائه می گردند، شکل یا تصویر ممکن است به صورت عکس واقعی از اشیاء یا حیوان یا افراد انسان باشد مثل عکس کوه، جنگل، دره، درخت، آهو، شتر، گاو، پلنگ یا شیر و همچنین ممکن است عکس یک انسان یا اشکال طراحی و نقاشی شده اعم از طراحی یا نقاشی از جسم واقعی و یا جسم و شکل خیالی نظیر پری دریایی و امثال آن باشد. علائم تصویری، علائم غیرنوشتاری هستند هر چند ممکن است در علائم تصویری، نوشته، حروف یا اعداد نیز مورد استفاده قرار گیرد که در این صورت چنین علائمی را علائم مرکب گویند مثل آرم یا علامت تجاری هواپیمایی ایران ایر که دارای یک طرح خیالی سیمرغ و نوشته لاتین ایران ایر و مشخصات دیگر است و امثال آن.

در علامت تصویری معمولاً نقوش انتخابی با نوع تولید یا خدمات موضوع فعالیت اقتصادی هماهنگی دارد ولی این ارتباط یا تناسب از نظر قانون، اجباری نیست. 

ممکن است علامت تصویری به صورت لفاف و ظروف و به صورت سه بعدی مانند شیشه ادوکلن یا ترکیبی از اشکال و رنگ ها و اعداد باشد و یا از حروف استفاده شود و همچنین ممکن است علامت های اختصاری انتخاب و مورد بهره برداری قرار گیرد. استفاده از علائم مرکب ممکن است علامت مشخصه کامل تری باشد و کمتر در معرض تقلید قرار گیرد و از گمراهی مصرف کنندگان یا مشتریان نیز کاسته شود. در اظهارنامه علائم سه بعدی، عبارت "سه بعدی" ذکر خواهد شد. علامت صرفاً تصویری و یا علامت مرکب، مانند سایر علائم در فعالیت های تجاری، تحت عنوان علامت بازرگانی و در فعالیت تولید تحت عنوان علامت صنعتی و کشاورزی و همچنین در زمینه فعالیت عرضه خدمات اقتصادی مورد استعمال و استفاده قرار می گیرد و از این جهت تفاوتی بین انواع فعالیت اقتصادی و خدماتی وجود ندارد. 

دوم- علائم صوتی

علامت صوتی، علامتی است که دارای صدا، جملات صدادار، جملات دارای آهنگ خاص و یا موزیک و امثال آن باشد. این گونه علائم نیاز به طراحی خاص از جمله نیاز به طراحی یک نت موسیقی توام با طیف مخصوص دارد. این نوع علائم به ترتیبی در کالا و یا تولیدات یا بر روی کارت های تبلیغاتی نصب می شوند که مشتری و مصرف کننده می تواند از طریقی، مثلاً با تماس دست یا فشار بر نقطه ای از علامت صدا یا نت مخصوص را بشنود و از این طریق به خواسته خود دست یابد و محصول یا خدمات اصیل را از مشابه به آن تشخیص دهد و در انتخاب آن گمراه نشود.

یکی از سوالاتی که در این باره برای متقاضیان ثبت برند بوجود می آید این است که آیا می توان در ایران علامت صوتی را به ثبت رساند؟ به موجب ماده 30 مصوب 1386 در قوانین ایران، ثبت علائم صوتی پذیرفته نیست. وفق این ماده، علامت یعنی هر نشان "قابل روئتی" که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد. بنابراین تنها در صورت قابل روئت بودن نشانه ها به آن ها اجازه ثبت داده خواهد شد و علائم صوتی پذیرفته نیست.
لازم به ذکر است، ثبت علامت صوتی به عنوان علامت تجاری، صنعتی یا خدماتی از نظر بین المللی با توجه به ماده 9 پروتکل مادرید پذیرفته شده است و در متن اظهارنامه بین المللی ثبت علایم صوتی باید عبارت "علامت صوتی" قید گردد.

سوم- علایم بویایی یا شمی

علامت شمی یا بویایی علامتی است که از طریق حس شامه یا بویایی، کالایی معرفی و عرضه شود و آن را از کالای مشابه متمایز گرداند. امروزه مواد غذایی با طعم های مختلف برای فروش وارد بازار می شود به طور مثال پنیر با طعم زیره یا فرآورده های گوشتی با طعم سیر و همچنین تولید مرغ با طعم جعفری و نظایر آن ممکن است در معرض داد و ستد قرار گیرد که در این صورت مشتری از طریق حس شامه خود می تواند محصول با طعم خاصی را از محصولات مشابه تمیز داده و بهترین آن ها را جهت مصرف انتخاب و خریداری کند.

سوال اینکه آیا امکان ثبت علائم بویایی به عنوان علامت تجاری وجود دارد ؟
در قوانین ثبت علائم تجاری ایران، علائم شنیداری و بویایی قابل ثبت و پشتیبانی نمی باشد. همان طور که اشاره شد، در کشور ما تنها علائم قابل رؤیت و گرافیکی قابلیت ثبت دارند و علامت بویایی به عنوان برند به ثبت نمی رسند.